ਹਿੰਦੀ ਕਹਾਣੀ - ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਬੰਦੂਕ

ਹਿੰਦੀ ਕਹਾਣੀ 

 

ਫ਼ੌਜੀ ਅਤੇ ਬੰਦੂਕ 

 

 

ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਬਰਫ਼ ਹੀ ਬਰਫ਼ ਸੀ। ਮੌਤ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਸਾਰੇ ਪਾਸੇ ਛਾਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਬਸ ਕਦੇ-ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਬੰਦੂਕ ਦੇ ਚੱਲਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜ ਉੱਠਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਚੀਕ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵੀ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਆ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਕਿਤੇ ਇੱਕ ਜੀਵਨ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। 

ਇਸੇ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਅੰਤਹੀਣ ਚਾਦਰ ਉੱਤੇ ਲੜਖੜਾਉਂਦੇ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਇਕ ਫ਼ੌਜੀ ਤੁਰਿਆ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹਦੀ ਟੁਕੜੀ ਦੇ ਲਗਪਗ ਸਾਰੇ ਫ਼ੌਜੀ ਮਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਜੇ ਕੋਈ ਬਚ ਵੀ ਗਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਹੈ। ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਰਾਹ ਭੁੱਲ ਗਿਆ ਸੀ। ਚਲਦੇ-ਚਲਦੇ ਉਹਦਾ ਸਰੀਰ ਥੱਕ ਕੇ ਚੂਰ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਉਹਨੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਖਾਧਾ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ਤੇ ਟੰਗੀ ਕਿੱਟ ਵਿੱਚ ਬਿਸਕੁਟ ਦਾ ਇਕ ਆਖ਼ਰੀ ਟੁਕੜਾ ਬਾਕੀ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਉਹਨੇ ਉਦੋਂ ਤਕ ਲਈ ਬਚਾ ਕੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਹ ਉਹਨੂੰ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਭੈੜੀ ਹਾਲਤ ਤੋਂ ਵੀ ਭੈੜੀ ਹਾਲਤ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਹ ਬਿਸਕੁਟ ਦਾ ਟੁਕੜਾ ਉਹਦੇ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹਦੇ ਮੋਢੇ ਤੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਵਿਚ ਕੁਝ ਹੀ ਘੁੱਟਾਂ ਪੀਣ-ਯੋਗ ਪਾਣੀ ਬਚਿਆ ਸੀ। ਦੋ ਘੰਟੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਨੇ ਇਕ ਘੁੱਟ ਪਾਣੀ ਪੀਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬੋਤਲ ਦੇ ਭਾਰ ਨੂੰ ਤੋਲ ਕੇ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਕਿੰਨੇ ਘੁੱਟ ਪਾਣੀ ਹੋਰ ਉਸ ਵਿਚ ਬਚਿਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਹਦੀ ਵਰਦੀ ਕਈ ਥਾਂਵਾਂ ਤੋਂ ਪਾਟ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਬਾਂਹ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਇੱਕ ਜ਼ਖ਼ਮ ਤੋਂ ਖੂਨ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸੁੱਕ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਰ ਵਰਦੀ ਬਾਂਹ ਦੇ ਕੋਲੋਂ ਪੂਰੀ ਲਾਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਜ਼ਖ਼ਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿ-ਰਹਿ ਕੇ ਸੁੱਕੀ ਜਿਹੀ ਟੀਸ ਉੱਠ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਇਕ ਹੱਥ ਵਿਚ ਬੰਦੂਕ ਸੀ ਅਤੇ ਕਮਰ ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਕਾਰਤੂਸ। ਕਿੰਨੀ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਸੀ ਕਿ ਲਗਪਗ ਮਰਨ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਚੱਲਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਕੋਲ ਜੀਵਨ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਨਾਂਹ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮੱਗਰੀ ਭਰਪੂਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ। ਉਹ ਇਸ ਸਮੱਗਰੀ ਨੂੰ ਬਚਾ ਕੇ ਚਲਦੇ ਰਹਿਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਸੀ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਉਹ ਲਗਪਗ ਚੇਤਨਾ- ਵਿਹੀਣ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਖ਼ਰ ਇੰਨਾ ਭਾਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਜਾ ਕਿੱਥੇ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਸ ਉਹ ਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। 

ਕਿਸੇ ਵੀ ਫ਼ੌਜੀ ਨਾਲ ਯੁੱਧ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿਚ ਇਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸੀਮਾ ਤੋਂ ਖਦੇੜਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕੋਈ ਖ਼ੁਦ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਮਾਰ ਦੇਵੇ, ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ। ਯੁੱਧ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿਚ ਇਹ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਿਆਪਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਮਾਰ ਦੇਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਮੌਤ ਨੱਚਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਯੁੱਧ ਵਿੱਚ ਲੱਗੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਲਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਦਿ੍ਸ਼, ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦੀ ਚੀਕ, ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਗੜਗੜਾਹਟ, ਬੰਬਾਂ ਦੇ ਧਮਾਕੇ, ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਨਾਲ ਫ਼ੌਜੀ ਇੰਨਾ ਸੰਮੋਹਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਮਾਨਸਿਕ ਚੇਤਨਾ ਤੋਂ ਇੰਨਾ ਅਪੰਗ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਦੁਸ਼ਮਣ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਇਕ ਮਸ਼ੀਨ ਵਾਂਗ ਗੋਲੀ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸੰਗੀਨ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲੇ ਦੇ ਸੀਨੇ ਵਿੱਚ ਖੋਭ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਾ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਕੁਝ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਉਸ ਉਤੇ ਭੁੱਖ ਅਤੇ ਪਿਆਸ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਮਾਰ। ਇਹ ਫ਼ੌਜੀ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿਚ ਪਹੁੰਚ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਨਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਉਹਨੇ ਰਾਊਂਡ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਮਾਰੇ ਗਏ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਉਹ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਘੁੱਟਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। 

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼, ਜਿਸ ਤੋਂ ਹਰ ਫ਼ੌਜੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਫ਼ੌਜੀ ਦੇ ਕਿਸੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿਸਦੀ ਨਹੀਂ- ਉਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਯਾਦ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਸਕਣ ਦੇ ਡਰ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਅਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਸ਼ੂਨਤਾ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਰ ਸੈਨਿਕ ਇਸ ਡਰ ਨਾਲ ਹਰ ਪਲ ਰੂਬਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਫ਼ੌਜੀ ਕੋਲ ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਇੱਕ ਹੀ ਸਾਥੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ- ਉਹਦੀ ਬੰਦੂਕ। ਬਾਰੂਦ ਦੇ ਧੂੰਏਂ, ਮੁਸ਼ਕ ਨਾਲ ਭਰੀ, ਲਗਾਤਾਰ ਖੰਘਦੀ, ਚੇਤਨ, ਚੌਕਸ ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਲਗਾਤਾਰ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਬੰਦੂਕ। ਬਰਫ਼ ਤੇ ਚਲਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਦੇ ਕੋਟ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਪਰਤ ਵਾਂਗ ਉਸ ਦਾ ਪਿਛਲਾ ਭਾਗ ਠੰਢਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹਦੀ ਨਲੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਗਰਮ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। 

ਇਸ ਫ਼ੌਜੀ ਦੇ ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਵੀ ਇਹੋ ਹਾਲਤ ਸੀ। ਸਗੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਖ਼ਰਾਬ। ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਬੰਦੂਕ ਦੀ ਸੰਗੀਨ ਇੱਕ ਦੁਸ਼ਮਣ ਫ਼ੌਜੀ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿਚ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਤਸਵੀਰਾਂ ਬੰਦੂਕ ਨੇ ਉਸ ਫ਼ੌਜੀ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਉਤਰ ਕੇ ਵੇਖੀਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਪਤਨੀ ਜੋ ਚਾਵਲ ਬਣਾਉਂਦੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਵੱਲ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਵੇਖਦੀ ਸੀ, ਇਕ ਬੁੱਢੀ ਮਾਂ ਜਿਸ ਨੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਲਈ ਆਪਣੀ ਮੰਜੀ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਡੁਹਾ ਲਈ ਸੀ ਅਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਮਾਲਾ ਜਪਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਦਿਸ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਕ ਬੱਚਾ, ਲਗਪਗ ਦਸ ਸਾਲ ਦਾ, ਜੋ ਕਿ ਹੁਣੇ- ਹੁਣੇ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਆਇਆ ਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦਾ ਪੱਲਾ ਫੜ ਕੇ ਉਸਤੋਂ ਖਾਣਾ ਮੰਗ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬੱਚੀ, ਜਿਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੇ ਅੱਜ ਦੋ ਗੁੱਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਵਿਹੜੇ  ਵਿਚ ਰੀਂਘਦੇ ਇਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਕੀੜੇ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਵੇਖਦਿਆਂ ਮੂੰਹ ਤੋਂ  ਤੁਤਲਾਉਂਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬੋਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ ਅਤੇ ਕੀੜੇ ਦੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਜਾਣ ਤੇ ਗੋਡਿਆਂ ਭਾਰ ਰੀਂਘਦੀ ਹੋਈ ਉਸ ਦਾ ਪਿੱਛਾ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਦੀ ਚੀਕ-ਪੁਕਾਰ ਵੀ ਸੁਣੀ ਸੀ ਬੰਦੂਕ ਨੇ। ਦਿਲ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆਈ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹੀ ਸੰਨਾਟਾ, ਉਹੀ ਮੌਤ, ਉਹੀ ਮਾਰਨ ਅਤੇ ਬਚਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼। ਇੱਥੇ ਸਿਰਫ਼ ਬਰਫ਼ ਦੀਆਂ ਪਹਾਡ਼ੀਆਂ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਮਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਕੋਈ ਪਤਨੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਰਫ਼ ਅਤੇ ਸਿਰਫ਼ ਬਰਫ਼। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਦਿਸ ਜਾਂਦਾ ਕੋਈ ਫ਼ੌਜੀ, ਜਿਸ ਤੇ ਗੋਲੀਆਂ ਚਲਾਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਫ਼ੌਜੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਚੋਂ ਚਮਕ ਗਾਇਬ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਅੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਪੁਤਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਦੀ ਛਾਂ ਤਾਂ ਸੀ ਹੀ, ਪੁਤਲੀਆਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਡੂੰਘਾਈ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਯਾਦ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਵੀ ਬਰਫ ਫੈਲ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਯੁੱਧ-ਭੂਮੀ ਦਾ ਤਾਂ ਜ਼ੱਰਾ-ਜ਼ੱਰਾ ਮੌਤ ਦੀ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਨੂੰ ਰੋਂਦਾ ਹੈ। ਭੁੱਖ, ਭੀੜ, ਡਰ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤਕ ਨਾ ਸੌਂ ਸਕਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਫ਼ੌਜੀ ਭੁਲੇਖੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਉਹਨੂੰ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਦੇ-ਕਦੇ ਉਹ ਚੀਕ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਉਹਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆ ਰਹੀ ਕਿ ਕੌਣ ਉਹਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਤਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਉਹਦੀ ਬੰਦੂਕ ਹੈ। ਤਾਂ ਕੀ ਉਹਦੀ ਬੰਦੂਕ ਹੀ ਉਹਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਘੂਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ! ਉਹ ਭੁਲੇਖੇ ਤੋਂ ਨਿਕਲਣ ਲਈ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਝਟਕ ਰਿਹਾ ਸੀ ਪਰ ਇਹਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਫ਼ੌਜੀ ਨੂੰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਆਪਣੀ ਸੰਗੀਨ ਤੇ ਕਈਆਂ ਦੇ ਖੂਨ ਦੇ ਛਿੱਟੇ ਲਈ ਉਹਦੀ ਬੰਦੂਕ ਲਗਾਤਾਰ ਉਹਦੇ ਹੀ ਵੱਲ ਵੇਖ ਰਹੀ ਹੈ। 

ਚਲਦੇ-ਚਲਦੇ ਫ਼ੌਜੀ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਡਿੱਗ ਪਵੇਗਾ। ਇਕ ਪਲ ਸੁਸਤਾਉਣ ਲਈ ਰੁਕ ਗਿਆ। 

"ਕਿਉਂ ਥੱਕ ਗਿਆ?" ਅਚਾਨਕ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਸੁਣਿਆ। 

ਉਹਨੇ ਇਧਰ-ਉਧਰ ਵੇਖਿਆ, ਪਰ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। "ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ, ਥੱਕ ਗਿਆ?" ਇਸ ਵਾਰ ਫ਼ੌਜੀ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਨੇ ਫਿਰ ਸੁਣਿਆ। ਬੰਦੂਕ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ। ਚੇਤਨਾਹੀਣ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਨੂੰ ਝਟਕਿਆ ਅਤੇ ਬੰਦੂਕ ਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ। ਸੰਵਾਦਹੀਣਤਾ ਦੀ ਲੰਮੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਉਸ ਬੰਦੂਕ ਦਾ ਬੋਲਣਾ ਉਹਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਹੈਰਾਨ ਕਰ ਗਿਆ, ਉਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਉਹਨੂੰ ਬੁਰਾ ਲੱਗਿਆ। ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ ਪਰ ਬੰਦੂਕ ਸੀ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਸੰਵਾਦ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਨੂੰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਸੀ। 

"ਹਾਂ।" ਬੰਦੂਕ ਦੇ ਫਿਰ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਉਹ ਬੋਲਿਆ। ਉਹਨੂੰ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਪਰਾਈ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੋਂ ਆਉਂਦੀ ਜਿਹੀ ਲੱਗੀ। ਜਿਵੇਂ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਕਿਸੇ ਡੂੰਘੇ ਖੂਹ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਖੂਹ ਦੇ ਮੁਹਾਨੇ ਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕੋਈ ਆਦਮੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਬੋਲਿਆ ਹੋਵੇ। 

"ਹਾਂ, ਥੱਕ ਗਿਆ।" ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਬੋਲਿਆ। ਉਹਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਦੁਬਾਰਾ ਬੋਲਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤਾਂਕਿ ਉਹ ਨਿਸ਼ਚਾ ਕਰ ਸਕੇ ਕਿ ਇਹ ਉਹਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਹੈ। 

"ਤਾਂ ਫਿਰ ਆਰਾਮ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਲੈਂਦਾ?" ਬੰਦੂਕ ਬੋਲੀ। 

"ਜਦੋਂ ਤਕ ਤੂੰ ਜ਼ਿੰਦਾ ਹੈਂ, ਸਾਡੇ ਫ਼ੌਜੀਆਂ ਨੂੰ ਆਰਾਮ ਕਿੱਥੇ!" ਫ਼ੌਜੀ ਚਿੜ੍ਹ ਕੇ ਬੋਲਿਆ। 

"ਮੈਂ ਕੀ ਕੀਤਾ ਹੈ?" ਬੰਦੂਕ ਗੁੱਸੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਤੇ ਲੱਗੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਤੋਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੀ।

"ਤੂੰ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਮਾਰਨ ਮਰਨ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਕਰਦੀ ਹੈਂ ਅਤੇ ਮੌਤ ਦਾ ਡਰ ਦਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈਂ।" 

"ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਚਲਾਉਂਦਾ ਤਾਂ ਤੂੰ ਹੀ ਹੈਂ, ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਥੋੜ੍ਹਾ ਹੀ ਚਲਦੀ ਹਾਂ।" 

"ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਨਾ ਚਲਾਵਾਂ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਕੋਈ ਸਾਥਣ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰ ਜਾਵੇਗੀ।" 

"ਮੇਰੀ ਉਸ ਸਾਥਣ ਨੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਕੋਈ ਸਾਥੀ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੋਵੇਗਾ।" ਬੰਦੂਕ ਵਿਅੰਗ ਨਾਲ ਮੁਸਕਰਾਈ। 

"ਖ਼ਬਰਦਾਰ!" ਫ਼ੌਜੀ ਗਰਜਿਆ- "ਉਹ ਮੇਰਾ ਸਾਥੀ ਨਹੀਂ, ਮੇਰਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੋਵੇਗਾ।" 

"ਤੂੰ ਹੋਰ ਬੰਦੂਕਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਾਥਣ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਹੀ ਜਾਤੀ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਹਾਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਫ਼ੌਜੀ ਤੇਰੇ ਜਾਤੀ ਵਰਗ ਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਵੀ ਤਾਂ ਤੇਰੇ ਸਾਥੀ ਹੀ ਹੋਏ।" ਬੰਦੂਕ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ। 

ਫ਼ੌਜੀ ਉਸ ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੱਲ ਠੀਕ ਸੀ ਪਰ ਬਿਲਕੁਲ ਗ਼ਲਤ ਸੀ। 

"ਪਤਾ ਨਹੀਂ।" ਉਹ ਬੋਲਿਆ- "ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਏਨਾ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਵੇਲੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ ਤੇ ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ।" 

"ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ।" ਬੰਦੂਕ ਬੋਲੀ- "ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ, ਨਾ ਕਿ ਉਹ ਤੇਰੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ।"

"ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੋ ਹੈ।" ਫ਼ੌਜੀ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹਾ ਬੋਲਿਆ। 

"ਅਤੇ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਤੂੰ ਮੇਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਯਾਨੀ ਕਿ ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ।" "ਪਰ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਵੀ ਤਾਂ ਮਾਰਨਾ ਹੀ ਹੈ।" ਫ਼ੌਜੀ ਚਿੜ੍ਹ ਕੇ ਬੋਲਿਆ। 

"ਨਹੀਂ, ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਹੈ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ।" 

"ਪਰ ਤੂੰ ਜੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਵੀ ਰਹਿੰਦੀ ਤਾਂ ਵੀ ਤੇਰਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਨਾ।" 

ਬੰਦੂਕ ਇਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਨਿਰੁੱਤਰ ਹੋ ਗਈ। ਪਰ ਉਹ ਹਾਰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਨਵਾਂ ਤਰਕ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਖਾ। ਸੁਚੇਤ ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਬੰਦੂਕ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ। ਸਾਹਮਣੇ ਤੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲਾ ਫ਼ੌਜੀ ਚੀਕਿਆ, ਤੜਪਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਫ਼ੌਜੀ ਵੱਲ ਆਪਣੀਆਂ ਖਾਲੀ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖਦਾ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆ। ਫ਼ੌਜੀ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਉਹਦੀ ਵਰਦੀ ਫਰੋਲੀ। ਉਹਦੀ ਥੈਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵੀ ਬਿਸਕੁਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਖਾਣ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਖਾਲੀ ਸੀ। 

"ਓਹ! ਇਹਨੇ ਤਾਂ ਵੈਸੇ ਹੀ ਮਰਨਾ ਸੀ।" ਫ਼ੌਜੀ ਨੇ ਅਫਸੋਸ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ। 

"ਤਾਂ ਤੂੰ ਕਿਹੜਾ ਬਚਣਾ ਹੈ!" ਬੰਦੂਕ ਹੱਸੀ। 

"ਖ਼ਾਮੋਸ਼!" ਫ਼ੌਜੀ ਚੀਕਿਆ- "ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਮੇਰੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ।" 

"ਇਹਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਲੇ ਵੀ ਤਾਂ ਇਹਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ।" 

"ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਬੇਟੀ ਹੈ।" ਫ਼ੌਜੀ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਹੰਝੂ ਟਪਕਿਆ। 

"ਇਹਦੀ ਹੁਣੇ-ਹੁਣੇ ਸ਼ਾਦੀ ਹੋਈ ਸੀ।" ਬੰਦੂਕ ਬੋਲੀ। 

"ਤੈਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਪਤਾ?" ਫ਼ੌਜੀ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ। 

ਉਦੋਂ ਤਕ ਉਹ ਉਸ ਫ਼ੌਜੀ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ਤੇ ਆ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।