ਟੀਬੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣੀ ਅਤੇ ਸੰਕਰਮਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। ਐਂਟੀਬਾਇਓਟਿਕਸ ਅਤੇ ਸੁਧਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਨਿਦਾਨ ਤਕਨੀਕਾਂ ਦੇ ਆਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਟੀਬੀ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮੌਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਬਣ ਰਹੀ ਮ ਹੈ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸਿਹਤ ਸਰਵੇਖਣਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰ ਸਾਲ 10 ਕਰੋਐ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਵੇਂ ਟੀਬੀ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਅਤੇ ਲਗਭਗ 1.5 ਕਰੋੜ ਜੀਵਨ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾਲ ਗੁਆਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਟੀਬੀ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਘੱਟ ਅਤੇ ਮੱਧ ਆਮਦਨੀ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨਾਂ, ਜੋਖਮ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ, ਰੋਕਥਾਮ ਦੀਆਂ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਇਲਾਜ ਦੇ ਢੰਗਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਨਾਲ ਹੀ ਵਿਗਿਆਨਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਦੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।
ਕਾਰਨ ਅਤੇ ਪੈਥੋਫਿਜ਼ਿਓਲੋਜੀ
ਟੀਬੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਾਈਕੋਬੈਕਟੀਰੀਅਮ ਟੂਬਰਕਲੋਸਿਸ (Mycobacterium tuberculosis) ਹੈ, ਜੋ ਇੱਕ ਐਰੋਬਿਕ, ਐਸਿਡ-ਫਾਸਟ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਹੈ ਜੋ ਮੁੱਖ ਤੌਰ 'ਤੇ ਫੇਫੜਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਹੱਡੀਆਂ, ਗੁਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫੈਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਟੀਬੀ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਛੱਡੀਆਂ ਗਈਆਂ ਬੂੰਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੰਕਰਮਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸਾਹ ਲੈਣ, ਛਿੱਕਣ ਜਾਂ ਬੋਲਣ ਵੇਲੇ ਛੱਡਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਸਾਹ ਰਾਹੀਂ ਅੰਦਰ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਨਿਸ਼ਕ੍ਰਿਆ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਲੇਟੈਂਟ ਟੀਬੀ ਇੰਫੈਕਸ਼ਨ (ਐਲਟੀਬੀਈ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਰੋਧਕਤਾ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਲੇਟੈਂਟ ਇੰਫੈਕਸ਼ਨ ਸਰਗਰਮ ਬਿਮਾਰੀ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਾਈਕੋਬੈਕਟੀਰੀਅਮ ਟੂਬਰਕਲੋਸਿਸ
M. tuberculosis ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਮੋਮ ਵਾਲੀ ਕੋਸ਼ਿਕਾ ਦੀ ਕੰਧ, ਜੋ ਮਾਇਕੋਲਿਕ ਐਸਿਡ ਨਾਲ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਕਈ ਆਮ ਜ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਰੋਧਕਤਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਪੈਥੋਜੈਨਿਕ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਜ਼ੋਖ਼ਮ ਦੇ ਕਾਰਕ
ਕਈ ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ-ਆਰਥਿਕ ਕਾਰਕ ਟੀਬੀ ਲਈ ਸੰਵੇਦਨਸ਼ੀਲਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
1. ਇਮਿਊਨੋਕੰਪਰਾਈਜ਼ਡ ਸਥਿਤੀਆਂ:
ਏਡਜ਼ HIV/AIDS ਟੀਬੀ ਦੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸਰਗਰਮ ਹੋਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜਾਣੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਜ਼ੋਖ਼ਮ ਕਾਰਕ ਹੈ।
2. ਭੁੱਖਮਰੀ:
ਅਪੂਰਣ ਪੋਸ਼ਣ ਇਮਿਊਨ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਕਰਮਣ ਦਾ ਜ਼ੋਖਮ ਵਧਦਾ ਹੈ।
3. ਗਰੀਬੀ ਅਤੇ ਭੀੜਭਾੜ:
ਸੰਘਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰਹਿਣ ਸ਼ੈਲੀ ਵੀ ਹਵਾ ਰਾਹੀਂ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰੋਤਸਾਹਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
4. ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਕਾਰਕ:
ਸਿਗਰਟਨੋਸ਼ੀ, ਸ਼ਰਾਬ ਅਤੇ ਡਾਇਬਟੀਜ਼ ਮੈਲਲਿਟਸ ਟੀਬੀ ਦੇ ਜ਼ੋਖ਼ਮ ਨੂੰ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ।
5. ਪੇਸ਼ੇਵਰ ਖਤਰਿਆਂ:
ਸਿਹਤ ਸੇਵਾ ਕਰਮਚਾਰੀ ਅਤੇ ਖਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਟੀਬੀ ਦੇ ਪੈਥੋਜਨ ਨਾਲ ਵੱਧ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਰੋਕਥਾਮ ਦੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ
ਟੀਬੀ ਦੀ ਰੋਕਥਾਮ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਪਹਿਲੂਵਾਲੀ ਪਹੁੰਚ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਲਾਜ਼, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਕਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਟੀਕਾਕਰਨ:
ਬੈਸੀਲ ਕੈਲਮੇਟ–ਗੁਅਰਿਨ (BCG) ਟੀਕਾ ਇੱਕਮਾਤਰ ਲਾਇਸੈਂਸ ਪ੍ਰਾਪਤ ਟੀਬੀ ਟੀਕਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਹ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੰਭੀਰ ਟੀਬੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮੁੱਢਲੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸਦੀ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ੀਲਤਾ ਵੱਡੇ ਬਾਲਗਾਂ ਵਿੱਚ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਟੀਬੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਸੰਕਰਮਣ ਨਿਯੰਤਰਣ:
ਉਚਿਤ ਹਵਾ ਚੱਲਣ, ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੇ ਮਾਸਕ ਅਤੇ ਸੰਕ੍ਰਮਿਤ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਆਈਸੋਲੇਸ਼ਨ ਟੀਬੀ ਨੂੰ ਨਿਯੰਤ੍ਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮੁੱਖ ਰੋਕਥਾਮ ਦੇ ਉਪਾਅ ਹਨ।
ਕੈਮੋਪ੍ਰੋਫ਼ਿਲੈਕਸਿਸ:
ਲੇਟੈਂਟ ਟੀਬੀ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਲਈ, ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਉੱਚ ਜੋਖਮ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਇਜ਼ੋਨਿਏਜ਼ਿਡ ਜਾਂ ਰਿਫਾਪੇਂਟਾਈਨ ਨਾਲ ਰੋਕਥਾਮੀ ਇਲਾਜ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਸਮਾਜਿਕ ਦਖਲਅੰਦਾਜ਼ੀ:
ਗਰੀਬੀ, ਪੋਸ਼ਣ ਦੀ ਘਾਟ ਅਤੇ ਖਰਾਬ ਨਿਵਾਸ ਦੇ ਕਾਰਣਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨਾ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਟੀਬੀ ਦੇ ਨਿਯੰਤ੍ਰਣ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਵਰਤਮਾਨ ਇਲਾਜ
ਟੀਬੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਜਟਿਲ ਅਤੇ ਲੰਮਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਚੱਲਦਾ ਹੈ।
1. ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ:
ਮਿਆਰੀ ਇਲਾਜ ਵਿੱਚ ਚਾਰ-ਦਵਾਈਆਂ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ—ਇਜ਼ੋਨਿਏਜ਼ਿਡ, ਰਿਫਾਪਿੰਸਿਨ, ਪਾਇਰਾਜਿਨਾਮਾਈਡ ਅਤੇ ਇਥਾਮਬੁਟੋਲ ਪਹਿਲੇ ਦੋ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ, ਫਿਰ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਲਈ ਇਜ਼ੋਨਿਏਜ਼ਿਡ ਅਤੇ ਰਿਫਾਪਿੰਸਿਨ।
2. ਬਹੁ-ਦਵਾਈ-ਰੋਧੀ ਟੀਬੀ (MDR-TB):
ਇਜ਼ੋਨਿਏਜ਼ਿਡ ਅਤੇ ਰਿਫਾਪਿੰਸਿਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਪ੍ਰਤੀਰੋਧਤਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਚੁਣੌਤੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। MDR-TB ਲਈ ਦੂਜੀਆਂ-ਰੇਖਾ ਦੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਵਰਗੀਆਂ ਫਲੂਓਰੋਕ੍ਵਿਨੋਲੋਨ ਅਤੇ ਐਮੀਨੋਗਲਾਇਕੋਸਾਈਡ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਅਕਸਰ ਘੱਟ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।
3. ਨਵੀਆਂ ਇਲਾਜ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ:
ਹਾਲ ਹੀ ਵਿੱਚ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕੀਤੀਆਂ ਦਵਾਈਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬੇਡਾਕੁਇਲਿਨ ਅਤੇ ਡੇਲਾਮਨੀਡ ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਲੜਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਰੱਕੀ ਦਾ ਨਿਰਦੇਸ਼ਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
4. ਸਹਾਇਕ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾ:
ਪੋਸ਼ਣ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਏਡਜ਼ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਇਲਾਜ ਦੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਦਾ ਹੈ।
ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਯਤਨ
ਟੀਬੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਲੜਾਈ ਵਿੱਚ ਕਈ ਮੋਰਚਿਆਂ 'ਤੇ ਨਵੀਨਤਾ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ।
ਟੀਕਾਕਰਨ ਦੀ ਖੋਜ:
ਕਈ ਉਮੀਦਵਾਰ ਟੀਕੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ M72/AS01E, ਨੇ ਕਲਿਨੀਕਲ ਟ੍ਰਾਇਲਾਂ ਵਿੱਚ ਚੰਗੇ ਨਤੀਜੇ ਦਿਖਾਏ ਹਨ, ਜੋ ਫੇਫੜਿਆਂ ਦੀ ਟੀਬੀ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਉਮੀਦ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਤੁਰੰਤ ਨਿਰਣਾਇਕ:
ਜੈਵਿਕ ਟੈਸਟ ਜਿਵੇਂ ਕਿ GeneXpert MTB/RIF ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਪਛਾਣ ਵਿੱਚ ਇਨਕਲਾਬ ਲਿਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਹੋਰ ਸੁਧਾਰ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।
ਛੋਟੀਆਂ ਇਲਾਜ ਦੀ ਯੋਜਨਾਵਾਂ:
ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਖੋਜਾਂ ਇਲਾਜ ਦੀ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀਤਾ ਨੂੰ ਘਟਾਏ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਰੀਜ਼ਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਹੋਵੇ।
ਮਰੀਜ਼ ਆਧਾਰਿਤ ਇਲਾਜ਼ ਪ੍ਰਣਾਲੀ:
ਟੀਬੀ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਮਰੀਜ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕਿਰਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਪਹੁੰਚਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਮਿਊਨੋਮੋਡੂਲੇਟਰ ਅਤੇ ਥੈਰੇਪੀਟਿਕ ਟੀਕੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਵ ਪੱਧਰੀ ਸਹਿਯੋਗ:
ਟੀਬੀ ਦੇ ਨਾਸ਼ ਲਈ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਦੀ ਜਰੂਰਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਨੀਤੀਆਂ, ਸਭ ਲਈ ਸਿਹਤ ਸੇਵਾ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨੂੰ ਜੋੜਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਟੀਬੀ ਸਿਰਫ਼ ਇੱਕ ਸਿਹਤ ਸਮੱਸਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਇਹ ਗਰੀਬੀ, ਅਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਸਿਹਤ ਅਸਮਾਨਤਾਵਾਂ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੁੜੀ ਹੋਈ ਸਮਾਜਿਕ ਚੁਣੌਤੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਨਿਧਾਨ, ਇਲਾਜ ਅਤੇ ਟੀਕਾਕਰਨ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੱਕੀ ਨਵੀਂ ਉਮੀਦ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਦਵਾਈਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਅਤੇ ਉੱਚ ਸੰਕ੍ਰਮਣ ਦਰਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਤੁਰੰਤ ਅਤੇ ਸੰਜੋਜਿਤ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨਕ ਨਵੀਨਤਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਜਨਤਕ ਸਿਹਤ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਟੀਬੀ ਦੇ ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਯੁੱਧ ਨੂੰ ਅਖਿਰਕਾਰ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਦੀ ਆਸ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਕ
ਸ੍ਰੀ ਅਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
ਪੰਜਾਬ।