ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੁਰਬਾਣੀ: ਘਰ ਹੀ ਮਹਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਭਰਪੂਰੁ ਹੈ ਮਨਮੁਖਾ ਸਾਦੁ ਨ ਪਾਇਆ ॥

 

ਘਰ ਹੀ ਮਹਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਭਰਪੂਰੁ ਹੈ ਮਨਮੁਖਾ ਸਾਦੁ ਨ ਪਾਇਆ ॥
(ਨਾਮ-ਰੂਪ) ਅੰਮ੍ਰਿਤ (ਹਰੇਕ ਜੀਵ ਦੇ ਹਿਰਦੇ-ਰੂਪ) ਘਰ ਵਿਚ ਹੀ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, (ਪਰ) ਮਨਮੁਖਾਂ ਨੂੰ (ਉਸ ਦਾ) ਸੁਆਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ । (The home within is filled with Ambrosial Nectar, but the self-willed manmukh does not get to taste it.)
ਜਿਉ ਕਸਤੂਰੀ ਮਿਰਗੁ ਨ ਜਾਣੈ ਭ੍ਰਮਦਾ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇਆ ॥
ਜਿਵੇਂ ਹਿਰਨ (ਆਪਣੀ ਨਾਭੀ ਵਿਚ) ਕਸਤੂਰੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ ਤੇ ਭਰਮ ਵਿਚ ਭੁਲਾਇਆ ਹੋਇਆ ਭਟਕਦਾ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਮਨਮੁਖ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਵਿਹੁ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਦਾ ਹੈ।(He is like the deer, who does not recognize its own musk-scent; it wanders around, deluded by doubt.)
-ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਸਿਆਲਾ-
ਗੁਰਬਾਣੀ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਸਾਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਹਿਰਨ ਦੀ ਨਿਆਂਈ ਅੰਦਰਲ ਛੁਪੀ ਸੁਗੰਧ ਦੇ ਲਈ ਬਾਹਰ ਭਟਕਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ। ..ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਰਚਨਹਾਰਿਆਂ ਦੇ...ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਆਤਮਿਕ ਅਵਸਥਾ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਕਿਸੀ ਦੁਨਿਆਵੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਅੱਜ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਕੀਰਤਨ ਸਰਵਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤਾਂ ਇਹ ਲਾਈਨਾਂ ਨੇ ਵਿਸਮਾਦ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਉਤੇ ਹੋਰ ਖੋਜ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦੇ ਕਹੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਬਾਅਦ 1900 ਦੇ ਬਾਅਦ ਖੋਜ਼ ਹੋਈ ਅਤੇ ਗੱਲ ਸੱਚੀ ਪਾਈ ਗਈ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਨੋਬਲ ਇਨਾਮ ਵੀ ਲੈ ਗਿਆ।
ਮਿਰਗ ਅਤੇ ਕਸਤੂਰੀ:
ਹਿਰਨ ਆਪਣੀ ਹੀ ਕਸਤੂਰੀ ਦੀ ਸੁਗੰਧ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਸੁੰਘਣ ਸ਼ਕਤੀ ਲਗਾਤਾਰ ਉਸ ਸੁਗੰਧ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਜੀਵ ਜਾਂ ਇਨਸਾਨ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਇੱਕ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੂ ਜਾਂ ਬਦਬੂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਘ੍ਰਾਣ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Olfactory system) ਉਸ ਨੂੰ ਅਣਡਿੱਠ ਕਰਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ Olfactory adaptation ਜਾਂ Smell fatigue ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਸਤੂਰੀ (Kasturi) ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮੂਲ ਬਾਰੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਸ਼ਾਈ ਖੋਜਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਮੂਲ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਸਦਾ ਸ਼ਬਦ ‘ਕਸਤੂਰਿਕਾ’ (Kasturika) ਹੈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਮਿਰਗ (ਹਿਰਨ) ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ਬੂਦਾਰ ਪਦਾਰਥ।
ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ: ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਾਕ੍ਰਿਤ ਤੋਂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ, ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਆਧੁਨਿਕ ਭਾਰਤੀ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ, ਹਿੰਦੀ, ਅਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਕਸਤੂਰੀ’ (Kasturi) ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋਇਆ। ਇਹ ਧੁਨੀ ਅਤੇ ਰੂਪ ਦੇ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਹੈ ਜੋ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਵਿਗਿਆਨਕ ਕਾਰਨ (Scientific Reason)
ਕਸਤੂਰੀ ਮਿਰਗ ਦੇ ਪੇਟ ਦੇ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ ਗ੍ਰੰਥੀ (Gland) ਵਿੱਚੋਂ ਕਸਤੂਰੀ ਨਿਕਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ ਸੁਗੰਧ ਵਾਲਾ ਪਦਾਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਗੰਧ ਹਿਰਨ ਦੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਗਾਤਾਰ ਮੌਜੂਦਗੀ ਕਾਰਨ, ਉਸ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਇਹ ਸੁਗੰਧ ਇੱਕ ਆਮ ਅਤੇ ਗੈਰ-ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਚੀਜ਼ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ, ਦਿਮਾਗ ਇਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਬੈਠੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਖਾਸ ਖੁਸ਼ਬੂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਜਦੋਂ ਹਵਾ ਦੇ ਵਹਾਅ ਨਾਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹ ਸੁਗੰਧ ਆਸ-ਪਾਸ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਹਿਰਨ ਉਸ ਨਵੀਂ ਜਗ?ਹਾ ਤੋਂ ਆ ਰਹੀ ਸੁਗੰਧ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਚੀਜ਼ ਸਮਝ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈ।


ਇਸਦੀ ਖੋਜ ਕਿਸਨੇ ਕੀਤੀ? (Who Discovered This?)
ਇਹ ਕੋਈ ਇੱਕ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਇਹ ਇੱਕ ਲੋਕ-ਕਥਾ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕ ਰੂਪਕ (Metaphor) ਹੈ ਜੋ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪੁਰਾਣਾ ਜ਼ਿਕਰ ਭਾਰਤੀ ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਅਧਿਆਤਮਕ ਗਿਆਨ ਦੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੰਦਰੂਨੀ ਆਨੰਦ ਜਾਂ ਰੱਬੀ ਜੋਤ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਲੱਭਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਹਿਰਨ ਦੀ ਕਸਤੂਰੀ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੈ।
ਪਰਫਿਊਮ (Perfume) ਅਤੇ ਰਸਾਇਣਕ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਕਸਤੂਰੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਛੇਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਅਰਬੀ ਅਤਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਕਸਤੂਰੀ ਦੀ ਸੁਗੰਧ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਪਛਾਣਿਆ। ਇਸ ਪਦਾਰਥ ਦੇ ਮੁੱਖ ਰਸਾਇਣਕ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਖੋਜ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਲੀਓਪੋਲਡ ਰੂਜ਼ਿਕਾ (Leopold Ružicka) ਨੇ ਕੀਤੀ, ਜਿਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਵੀ ਮਿਲਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਕਸਤੂਰੀ ਵਿੱਚ ਮਸਕੋਨ (Muscone) ਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਿਸ਼ਰਣ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਸਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸੁਗੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ।
ਮਸਕੋਨ (Muscone) ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪਦਾਰਥ ਹੈ ਜੋ ਕਸਤੂਰੀ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਖਾਸ ਸੁਗੰਧ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਰਸਾਇਣਕ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਖੋਜ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਕ੍ਰੋਏਸ਼ੀਆ ਦੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨੀ ਲੀਓਪੋਲਡ ਰੂਜ਼ਿਕਾ (Leopold Ružicka)) ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੂਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ:
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ: ਮਸਕੋਨ ਨਾਂ ਦਾ ਪਦਾਰਥ 1904 ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਹਿਰਨ ਦੀ ਕਸਤੂਰੀ ਤੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸਦੇ ਅਸਲ ਰਸਾਇਣਕ ਢਾਂਚੇ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਰੂਜ਼ਿਕਾ ਦੀ ਖੋਜ: ਲੀਓਪੋਲਡ ਰੂਜ਼ਿਕਾ ਨੇ 1926 ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਊਰਿਖ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ (University of Zurich) ਅਤੇ ਈ.ਟੀ.ਐੱਚ. ਜ਼ਿਊਰਿਖ (ETH Zurich) ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਮਸਕੋਨ ਦੇ ਰਸਾਇਣਕ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਖੋਜ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮਸਕੋਨ ਵਿੱਚ 15 ਕਾਰਬਨ ਪਰਮਾਣੂਆਂ ਦਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਰਿੰਗ (ring) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੰਨਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਰਿੰਗ ਵਾਲੇ ਅਣੂ (molecules) ਅਸਥਿਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਬਣ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਰੂਜ਼ਿਕਾ ਦੀ ਇਸ ਖੋਜ ਨੇ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਨਵਾਂ ਰਾਹ ਖੋਲ੍ਹਿਆ।
ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ: ਮਸਕੋਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੋਰ ਅਜਿਹੇ ਵੱਡੇ ਅਣੂਆਂ ਦੇ ਢਾਂਚੇ ਅਤੇ ਸੰਸਲੇਸ਼ਣ (synthesis) ਉੱਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੰਮ ਲਈ, ਲੀਓਪੋਲਡ ਰੂਜ਼ਿਕਾ ਨੂੰ 1939 ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣ ਵਿਗਿਆਨ ਲਈ ਨੋਬਲ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।