ਅੱਜ ਦੇ ਦੌਰ ਦਾ ਹਰ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖ ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਅਤੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨਾਲ ਚਿੰਨ੍ਹਿਤ ਹੈ। ਦੁਨੀਆ ਇੱਕ ਅਜਿਹੀ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਛਾਣ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਕੇ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸ਼ਬਦ ਜੋ ਉਸ ਸਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੁਨਿਆਵੀਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੱਛਮੀ ਉਪਭੋਗਤਾਵਾਦ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦਾ ਘੱਟਣਾ, ਵਿਗੜਨਾ ਜਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਜ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਰਿਵਾਜਾਂ, ਮੁੱਲਾਂ ਅਤੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਂਦੇ ਹਨ ਇਸਦੇ ਸਥਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਗੰਭੀਰ ਅਤੇ ਦੂਰਗਾਮੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਕਈ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦੇ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾਂ ਦੇ ਇੱਕਸਾਰ ਹੋ ਜਾਣ ਤੱਕ ਵੱਖਰੇ-ਵੱਖਰੇ ਹਨ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਦਿੱਖਣਯੋਗ ਨਿਸ਼ਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇਜ਼ ਫਾਸਟ ਫੂਡ ਚੇਨ, ਪਾਪ ਮਿਊਜ਼ਿਕ ਅਤੇ ਫੈਸ਼ਨ ਰੁਝਾਨ ਹਨ ਜੋ ਸਥਾਨਕ ਖਾਣ-ਪੀਣ, ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਪਹਿਰਾਵੇ ਨੂੰ ਢੱਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਦਖਲ ਅਕਸਰ ਸਥਾਨਕ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੇ ਗੁਆਚ ਜਾਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਚੱਲਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।
ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਤਕਨੀਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਪਲੇਟਫਾਰਮਾਂ ਦੇ ਉਭਾਰ ਨੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਬਦਲਾਅ ਨੂੰ ਤੇਜ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀਆਂ ਸਿਤਾਰੇ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰ ਅਕਸਰ ਇੱਕ ਐਸੇ ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਪੱਛਮੀ ਅਦਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੈਰ-ਪੱਛਮੀ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਿਆਰਾਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਇੱਛਾ ਸਥਾਨਕ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਰਿਵਾਜ਼ ਅਪਣਾਉਣ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਪੱਛਮੀ ਸੰਗੀਤ ਸ਼ੈਲੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹਿਪ-ਹਾਪ ਅਤੇ ਪਾਪ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਨੇ ਦੇਸੀ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸ਼ੀਆ 'ਤੇ ਲਿਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਈ ਖੇਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਸੰਗੀਤਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਦਰਸ਼ਕ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਵਾਲੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਵੱਲ ਖਿੱਚਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਬਦਲਾਅ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਵਿਲੱਖਣ ਸੰਗੀਤਿਕ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਦੀ ਲੜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਸਿਰਫ਼ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਭੰਗ ਹੋਣ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦੇ ਆਰਥਿਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਨ। ਸਥਾਨਕ ਕਲਾ ਕਾਰ ਅਤੇ ਹਸਤਕਲਾ ਦੇ ਲੋਕ ਅਕਸਰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਹਸਤਕਲਾਵਾਂ ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਹਣਾ ਫਲਦੀਆਂ ਫੁਲਦੀਆਂ ਸਨ ਹੁਣ ਨਾਸ਼ ਹੋਣ ਦੀ ਕੰਢੇ ਤੇ ਹਨ । 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਉਪਭੋਗਤਾ ਕਿਫਾਇਤੀ ਵਿਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਚੁਣਦੇ ਹਨ ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਮਹੱਤਵਾਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਟੂਰਿਜ਼ਮ ਵੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨੂੰ ਵੱਧਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਟੂਰਿਸਟ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਵਪਾਰ ਮੰਡੀ ਦਾ ਅੱਡਾ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸੁਆਦਾਂ ਲਈ “ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ” ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਸੁਆਦ ਲਈ ਬਣਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਨਾਲ ਸਥਾਨਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਝ ਬਹੁਤ ਹੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਧਨੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਮਨੋਰੰਜਨ ਲਈ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਵਿਰੋਧ
ਇਨ੍ਹਾਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਲੋਕਲਹਿਰ ਉੱਠ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਵਕਾਲਤ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਮੁਦਾਇਕ ਨੇਤਾ ਆਪਣੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਯਤਨ ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਪਹਿਲਕਦਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਪਰੰਪਰਾਗਤ ਕਲਾ ਅਤੇ ਹਸਤਕਲਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਅਭਿਆਸਾਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ ਮੇਲੇ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।
ਭੂਟਾਨ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਲੱਖਣ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਨੀਤੀਆਂ ਲਾਗੂ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ। ਕੁੱਲ ਰਾਸ਼ਟਰ ਖੁਸ਼ਹਾਲਤਾ ਦੀ ਧਾਰਨਾ ਸੰਸਕਾਰਕ ਸੰਭਾਲ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।
ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸਿੱਖਿਆ ਇਸ ਲੜੀ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖਿਆ ਹੀ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹਥਿਆਰ ਹੈ ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਬਾਰੇ ਜਾਗਰੂਕਤਾ ਫੈਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਸਕੂਲ ਆਪਣੇ ਪਾਠਕ੍ਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸਥਾਨਕ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਰਿਵਾਜਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਵਿਰਾਸਤ ਲਈ ਮਾਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ।
ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਪਭੋਗਤਾ ਜਾਣਬੁਝ ਕੇ ਚੋਣ ਕਰਨ ਦੁਆਰਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹਨ ਸਥਾਨਕ ਕਲਾ ਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨਾ, ਸਭਿਆਚਾਰਿਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣਾ ਅਤੇ ਉਹ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨਾ ਜੋ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੀ ਸਭਿਅਤਾ ਅਤੇ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸਮਝ ਕੇ ਸਮਾਜ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਦਾ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਵਿਸ਼ਵੀਕਰਨ ਸੰਪਰਕ ਅਤੇ ਬਦਲਾਅ ਦੇ ਮੌਕੇ ਲਿਆਂਦਾ ਹੈ ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਪਛਾਣਾਂ ਲਈ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਖਤਰੇ ਵੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਅਕਤੀਆਂ, ਸਮੂਹਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਅਤੇ ਕਾਰਵਾਈ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਿਕ ਦੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਸਮਝ ਕੇ ਅਤੇ ਇਸਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਕਦਮ ਚੁੱਕ ਕੇ ਅਸੀਂ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਹੋਰ ਧਨੀ ਅਤੇ ਜੀਵੰਤ ਦੁਨੀਆ ਸੁਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾ।
ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਕ
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
ਪੰਜਾਬ।