ਦੰਦ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹਿੱਸਾ ਹਨ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਖਾਣੇ ਨੂੰ ਚਬਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਹਨ ਸਗੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਸ਼ਖਸ਼ੀਅਤ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵੱਡੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਸਫ਼ਾਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚ ਚਰਚਾ ਉੱਠ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਉਚਿਤ ਸਮਾਂ ਕਿਹੜਾ ਹੈ – ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਾਂ ਰਾਤ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ? ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਨੇ ਸਿਰਫ਼ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਸਿਹਤ ਮਾਹਿਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸਵੇਰੇ ਦੰਦ ਸਾਫ ਕਰਨ ਦੇ ਲਾਭ
1. ਤਾਜ਼ਗੀ ਭਰੇ ਸਾਹ ਅਤੇ ਚੁਸਤੀ – ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦਿਆਂ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਸੁਆਦ ਤੇ ਗੰਧ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਮਾੜਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਾਰ ਦੀ ਕਮੀ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਵਾਧੇ ਕਾਰਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਵੇਰੇ ਦੰਦ ਸਾਫ ਕਰਨ ਨਾਲ ਇਹ ਗੰਧ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਤਾਜ਼ਗੀ ਭਰਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ।
2. ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤਿਆਰੀ – ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਾਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਚੁਸਤੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਖੋਜਾਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸਵੇਰ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਸਿਹਤਮੰਦ ਆਦਤਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ, ਨ੍ਹਾਉਣਾ ਜਾਂ ਹਲਕੀ ਕਸਰਤ, ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ 'ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।
3. ਦਿਨ ਭਰ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ – ਸਵੇਰੇ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੀ ਸੰਖਿਆ ਘਟਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੌਰਾਨ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਐਸਿਡ ਬਣਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਤੋਂ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਬਚਾਅ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
ਸਵੇਰੇ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ
1. ਜੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਨਾ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ – ਸਿਰਫ਼ ਸਵੇਰੇ ਬ੍ਰਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਰਾਤ ਭਰ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਖਾਣ ਦੇ ਕਣ ਅਤੇ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਦੰਦਾਂ ਵਿੱਚ ਖੋੜ ,ਦੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਬਦਬੂ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੱਧ ਸਕਦੀ ਹੈ।
2. ਖਾਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਗਲਤੀ – ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਸਵੇਰੇ ਨਾਸ਼ਤੇ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਬ੍ਰਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਨਾਸ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਖੱਟੇ ਪਦਾਰਥ (ਜਿਵੇਂ ਸੰਤਰੇ ਦਾ ਜੂਸ ਜਾਂ ਟਮਾਟਰ) ਹੋਣ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਐਸਿਡ ਇਨਾਮਲ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਮੇਂ ਤੁਰੰਤ ਬ੍ਰਸ਼ ਕਰਨ ਨਾਲ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਪਰਤ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਘਿਸ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਰਾਤ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਲਾਭ
1. ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਤੋਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਬਚਾਅ – ਰਾਤ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮੂੰਹ ਸੁੱਕਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਲਾਰ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਘੱਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਲਾਰ ਹੀ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਹਥਿਆਰ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨੂੰ ਵੱਧਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ।
2. ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਖੋੜ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਸੁਰੱਖਿਆ – ਵਿਗਿਆਨਕ ਅਧਿਐਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਨਹੀ ਕਰਦੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੀੜੇ ਲੱਗਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਦੋ ਗੁਣਾ ਵੱਧ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਨਾਲ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਦੇ ਬਚੇ ਹੋਏ ਕਣ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦੰਦ ਅਤੇ ਜਬਾੜਾ ਦੋਵੇਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
3. ਨੀਂਦ ਦੌਰਾਨ ਸਿਹਤ ਦੀ ਰੱਖਿਆ – ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਰੱਖਣ ਨਾਲ ਨੀਂਦ ਵੀ ਸੁਖਦਾਈ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਗੰਧ ਜਾਂ ਚਿਪਚਿਪਾਹਟ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਅਣਜਾਣੇ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਨੀਂਦ 'ਤੇ ਅਸਰ ਪਾਂਦੀ ਹੈ।
ਰਾਤ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੰਦ ਸਾਫ਼ ਕਰਨ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ
1. ਆਲਸ ਅਤੇ ਭੁੱਲਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ – ਬਹੁਤ ਵਾਰੀ ਲੋਕ ਥਕਾਵਟ ਜਾਂ ਆਲਸ ਕਾਰਨ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਨਹੀਂ ਪਹਿਨਾ ਸਕਦੇ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਰਾਤ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਦਾ ਕਾਰਜ ਛੱਡਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
2. ਖਾਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਗਲਤੀ – ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਖਾਸ ਤੌਰ 'ਤੇ ਤੇਜ਼ਾਬੀ ਖਾਣਾ (ਜਿਵੇਂ ਸੋਡਾ ਜਾਂ ਖੱਟੇ ਫਲ) ਖਾਣ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਪਰਤ ਲਈ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰ ਖਾਣਾ ਖਾਣ ਤੋਂ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 30 ਮਿੰਟ ਬਾਅਦ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਨਜ਼ਰੀਆ
ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਆਦਤ ਹੈ – ਇੱਕ ਵਾਰ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਰਾਤ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਦੰਦ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੇ ਹਮਲੇ ਤੋਂ ਬਚੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ, ਫਲਾਸਿੰਗ ਅਤੇ ਮਾਊਥਵਾਸ਼ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬ੍ਰਸ਼ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹਰ ਕੋਨੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦਾ।
ਸਮਾਜਿਕ ਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪੱਖ
ਸਫਾਈ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜੁੜੀ, ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਬਦਬੂ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਛਵੀ ਖਰਾਬ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਹੀ ਸਹੀ ਆਦਤ ਪਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਮਾਪੇ ਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਉਣ ਤਾਂ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਦੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਘੱਟ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੋਵੇਂ ਸਮਿਆਂ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਦੇ ਆਪਣੇ ਫਾਇਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਜੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਹੀ ਸਮਾਂ ਚੁਣੇ ਤਾਂ ਦੰਦਾਂ ਦੇ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦੀ ਰਾਏ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੰਦਾਂ ਦੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਪਰ ਆਦਰਸ਼ ਤਰੀਕਾ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ – ਸਵੇਰੇ ਤਾਜ਼ਗੀ ਅਤੇ ਦਿਨ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ, ਅਤੇ ਰਾਤ ਸੌਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ।
ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰਕ ਸਿਹਤ ਨਾਲ ਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਜਿਹੀ ਆਦਤ ਸਵੇਰੇ ਅਤੇ ਰਾਤ ਦੰਦਾਂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਮਨੁੱਖੀ ਸਿਹਤ ਲਈ ਵੱਡਾ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ, ਸਿਰਫ਼ “ਕਦੋਂ” ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ “ਕਿੰਨੀ ਵਾਰ” ਅਤੇ “ਕਿਵੇਂ” ਦੰਦਾਂ ਨੂੰ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਬਰਾਬਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ।
ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਕ
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
ਪੰਜਾਬ।