ਰਾਹਾਂ ਲੱਭਦੀ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ
ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਦਾ ਸਰਮਾਇਆ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ 80 ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਲੋਕ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਸਦੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ
ਪਿੰਡਾਂ ਦਾ ਨਜਾਰਾ ਵਿਰਸਾ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਇੱਕ ਸੁਨਹਿਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਾਂਮਤੀ ਤਸਵੀਰ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਬਦਲੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਨੇ ਨਵੇਂ ਰਾਹਾਂ
ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਬਣ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਘਸਮੰਡ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੌਲੇ-ਹੌਲੇ ਇਸ ਦੇ ਦੁਰਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਦਿਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ। ਤਕਨੀਕੀ
ਯੁੱਗ ਸਮੇਂ ਦੀ ਲੋੜ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਨਾਂਹ ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਵੀ ਪਏ। ਖੁਸੀ ਹੋਈ ਵਿਰਾਸਤ ਵਿੱਚੋਂ ਅਤੀਤ ਵਿੱਚ
ਹਲਟ,ਹਾਲੀ,ਪਾਲੀ,ਪੰਜਾਲੀ, ਖੂਹ, ਟੋਭੇ, ਚਰਾਂਦਾ, ਪਸ਼ੂ, ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਾਥ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਏਕਤਾ ਦੀ
ਸਮੂਹਿਕ ਵਿਰਾਸਤ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਨੂੰ ਲੱਭਦੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ।
ਹਲਟ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਖਾਸ ਥਾਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸੀ। ਹਲਟ ਰਾਹੀਂ ਖੂਹ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ
ਲਈ ਅਤੇ ਘਰੇਲੂ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਹਲਟ ਬਲਦਾਂ ਨਾਲ ਚਲਾਇਆ ਜਾਦਾ ਸੀ। ਬਹੁਤੀ ਥਾਂਈ ਚੌਹਰਟਾ ਵੀ
ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹਲਟ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਉਂ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ:-
“ਹਰਹਟ ਭੀ ਤੂੰ ਤੂੰ ਕਰਹਿ ਬੋਲਹਿ ਭਲੀ ਬਾਣ”।
ਖੂਹ ਵੀ ਸਭਿੱਆਚਾਰ ਦਾ ਮਾਣ ਮੱਤਾ ਅੰਗ ਸਨ। ਸੁਵੱਖਤੇ ਕੁੜੀਆਂ-ਵਹੁੱਟੀਆਂ ਸਭੇ ਖੂਹ ਤੋਂ ਕਾਫਲੇ ਬਣਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਭਰਨ
ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਜੋ ਦਿਨ ਭਰ ਦੀਆਂ ਲੋੜਾਂ ਲਈ ਕਾਫੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਨਵੀਆਂ ਵਿਆਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਦੀ ਖੂਹਾਂ ਉੱਤੇ ਛਣਕਾਰ ਦਿਲ
ਟੁੰਬਵੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਨਜਾਰਾ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹਣ ਵਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ਸਾਹਿਤਕ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵੀ ਹੁਣ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ
ਰਾਹ ਦਸੇਰਾ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਮੋਹਣ ਸਿੰਘ ਨੇ “ਖੂਹਾਂ ਤੇ ਰੱਬ ਵੱਸਦਾ ਨੀ” ਲੋਕ ਕਾਵਿ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਖੂਹਾਂ ਤੋਂ
ਪਾਣੀ ਭਰਦੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਵਿਤਾ ਵਿੱਚ ਇਉਂ ਰੰਗਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ:-
“ਜਦ ਮੋੜੇ ਦਿਹੁੰ ਮੁਹਾਰਾਂ ਕੁੜੀਆਂ, ਚਿੜੀਆਂ ਮੁਟਿਆਰਾਂ,
ਬੰਨ੍ਹ-ਬੰਨ੍ਹ ਕੇ ਆਵਣ ਡਾਰਾਂ, ਜਿਉਕਰ ਹਰਨਾਂ ਦੇ ਵੱਗ ਨੀ,
ਸਾਡੇ ਖੂਹ ਤੇ ਵੱਸਦਾ ਰੱਬ ਨੀ”।
ਹਾਲੀ, ਪਾਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਲੀ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਪੇਂਡੂ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਥੰਮ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਅੱਜ ਦੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰਾਹੀਂ
ਸਮਝਾਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮਾਣ ਮੱਤੀਆ ਕੁੜੀਆਂ ਲਵੇਰੀਆਂ ਚੋਣੀਆਂ ਭੁੱਲ ਗਈਆ ਹਨ। ਟੋਭੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਗੰਦਗੀ ਸਾਭਦੇ ਸਨ, ਉਹ
ਵੀ ਭਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਹੜ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਥਿੱਤੀ ਨਾਲ ਝਗੜੇ ਵੱਧਦੇ ਹਨ। ਰੁੱਖ ਜੋ ਧਰਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ਅਤੇ ਸੁਹਾਗ ਹੁੰਦੇ
ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਜੋਂ ਵੀ ਧਰਤੀ ਮਾਤਾ ਆਪਣਾ ਅਤੀਤ ਭਾਲਦੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦਾ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਥੱਲੇ ਜਾਣਾ ਖਤਰੇ ਦਾ
ਘੁੱਗੂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਾਜਿਕ ਪਾੜੇ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀਆਂ ਨਿਸਾਨੀਆਂ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਸਿਆਣਿਆਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਵੀ
ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਕੇ ਗਏ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੇ ਰਹੇ ਹਾਂ।
ਦੋ ਹਰਫੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ, ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਿਗੜੇ ਸੰਤੁਲਨ ਨੇ
ਨਾਨੀ ਚੇਤੇ ਕਰਵਾ ਕੇ ਯੂ ਟਰਨ ਲੈਣ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਵਿਰਸਾਤ ਮੁੜ ਆਪਣੇ ਅਤੀਤ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ਨੂੰ
ਲੱਭਦੀ ਫਿਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਾਣ ਨਾਲ ਵਿਰਾਸਤ ਸਾਂਭਣੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ।
ਸੁਖਪਾਲ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ