ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਪੇ, ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਦੇ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਰੁਝਾਨ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਉਹਾਰ ਉੱਚਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਬਹਿਸਾਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਸਰੀਰਕ ਟਕਰਾਆਂ ਤੱਕ, ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਸਕੂਲਾਂ, ਖੇਡ ਮੈਦਾਨਾਂ ਅਤੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਰਹੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਾ ਮਾਹਿਰ ਹੁਣ ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਦੇ ਮੂਲ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਇਸਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।
ਮੌਜੂਦਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ
ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਸਕੂਲਾਂ ਤੋਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਨੇ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਧੇ ਨੂੰ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ।ਦੇਸ਼ ਭਰ ਦੇ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੱਕ ਸਰਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਹੈ ਕਿ ਲਗਭਗ 20% ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੇ ਪਿਛਲੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ। ਇਸ ਰੁਝਾਨ ਨੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚਿੰਤਾ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸ ਵਿਉਹਾਰ ਦੇ ਕਾਰਨਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਦੇ ਕਾਰਨ
1. ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਅਤੇ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ:
ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉਲਲੇਖਿਤ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ ਹਿੰਸਕ ਮੀਡੀਆ ਦਾ ਵੱਧਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ। ਅਧਿਐਨ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਬੱਚੇ ਹਿੰਸਕ ਵੀਡੀਓ ਖੇਡਾਂ ਅਤੇ ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ਸ਼ੋਅਜ਼ ਦਾ ਉੱਚ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਉਪਭੋਗ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਬੱਚੇ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਵਾਲਾ ਵਿਉਹਾਰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸੰਭਾਵਨਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਐਸ.ਪੀ. ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।
2. ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਸਾਇਬਰਬੁੱਲਿੰਗ:
ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਆਗਮਨ ਨੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਇੰਟਰੈਕਟ ਕਰਨ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਾਇਬਰਬੁੱਲਿੰਗ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਮੁੱਦਾ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਪੀੜਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਬੱਚੇ ਸਾਇਬਰਬੁੱਲਿੰਗ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਨਾਲ ਵਾਪਸੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇੱਕ ਦੁਰਗਤੀ ਚੱਕਰ ਬਣਦਾ ਹੈ।
3. ਪਰਿਵਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ:
ਘਰੇਲੂ ਵਾਤਾਵਰਨ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿਉਹਾਰ ਨੂੰ ਆਕਾਰ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਪਰਿਵਾਰ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੀ ਤਣਾਅ, ਝਗੜਾ ਜਾਂ ਅਸਥਿਰਤਾ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਅਣਜਾਣੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਵਾਲੇ ਰੁਝਾਨਾਂ ਨੂੰ ਉਤਪੰਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
4. ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਮੁੱਦੇ:
ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਵੱਧਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੰਤਾ,ਡਰ ਅਤੇ ਬੇਚੈਨੀ ਨਾਲ ਨਿਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਅਤੇ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇ ਸਕਦੀ ਹੈ।
5. ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਨਿਯੰਤਰਨ ਵਾਲੇ ਕੌਸ਼ਲਾਂ ਦੀ ਕਮੀ:
ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੱਚਿਆਂ ਕੋਲ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਜਦੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਾਲ ਗੁੱਸਾ ਜਾਂ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਵਰਗੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਢੰਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਇਕ ਢੰਗ ਵਜੋਂ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ 'ਤੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।
ਮੁੱਦੇ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨਾ
ਵਿਸ਼ਾ ਮਾਹਿਰ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਲੌੜੀਦੀ ਰਣਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ 'ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਵਾਲੇ ਵਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਕੁਝ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ:
• ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਗੱਲਬਾਤ:
ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਐਸਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਬੱਚੇ ਆਪਣੇ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸੁੱਖੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਣ। ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਨਿਯਮਿਤ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਨਿਯੰਤਰਨ ਦੀਆਂ ਕੌਸ਼ਲਾਂ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ।
• ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਸੀਮਿਤ ਕਰੋ:
ਹਿੰਸਕ ਮੀਡੀਆ ਦੇ ਸਕ੍ਰੀਨ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਘੱਟ ਕਰਨ ਅਤੇ ਖੇਡਾਂ, ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂ ਕਲਾ ਵਰਗੀਆਂ ਵਿਕਲਪੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਵਿਹਾਰ 'ਤੇ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਝਗੜਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ:
ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਐਸੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜੋ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਝਗੜਾ ਹੱਲ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਕੌਸ਼ਲਾਂ ਸਿਖਾਉਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਥੀਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਸਮਝਦਾਰੀ ਅਤੇ ਦਇਆ ਨਾਲ ਵਿਚਰਨ ਦਾ ਉਤਸਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
• ਪੇਸ਼ੇਵਾਰ ਮਦਦ ਲਓ: ਜਿਹੜੇ ਪਰਿਵਾਰ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਵਾਲੇ ਵਿਉਹਾਰ ਨਾਲ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਮੁਹਾਰਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਮਾਨਸਿਕ ਸਿਹਤ ਦੇ ਪੇਸ਼ੇਵਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਲਾਹ-ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰਨ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸੰਬੰਧੀ ਯੋਗ ਹਰ ਕਰਨ ਨਾਲ ਬੱਚੇ ਦੇ ਵਿਹਾਰਿਕ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਫਰਕ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
• ਸਮਾਜਿਕ ਸਹਾਇਤਾ:
ਇੱਕ ਸਮਰਥਕ ਸਮਾਜਿਕ ਨੈੱਟਵਰਕ ਬਣਾਉਣ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਲਈ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਇੱਕ ਯੋਗ ਹਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇਸ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਲੋਕਲ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਰਕਸ਼ਾਪ, ਕਾਉਂਸਲਿੰਗ ਅਤੇ ਸਮਰਥਨ ਸਮੂਹ ਹਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਵਾਲਾ ਵਿਉਹਾਰ ਇੱਕ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਮੁੱਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਪਿਆਂ, ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਅਤੇ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਮੂਲ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਅਤੇ ਯੋਗ ਹਲ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਕੇ, ਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇੱਕ ਸਿਹਤਮੰਦ ਵਾਤਾਵਰਨ ਬਣਾਉਣ 'ਤੇ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ—ਇੱਕ ਐਸਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਜੋ ਭਾਵਨਾਤਮਕ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸੰਚਾਰ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਗੁੱਸੇਖੋਰੀ ਦੇ ਪ੍ਰਗਟਾਵੇ ਨੂੰ ਬਲ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਕ
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
ਪੰਜਾਬ।