ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿੱਦਿਆ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ਮਨਮੁੱਖ?
ਅੱਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਿੱਦਿਆ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੂਲ ਅਧਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਚਿੰਤਾਜਨਕ ਗੱਲ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਗੁਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹ ਵਿੱਦਿਆ ਵੱਲੋਂ ਮਨਮੁੱਖ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਮਨਮੁੱਖਤਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਸਮਾਜਕ ਅਤੇ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ 'ਤੇ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡ ਰਹੀ ਹੈ।
ਪ੍ਰਧਾਨ ਕਾਰਨ
(i) ਮੋਬਾਈਲ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਦੀ ਅਤਿ ਵਰਤੋਂ
ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਧੇਰੇ ਸਮਾਂ ਮੋਬਾਈਲ, ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਆਨਲਾਈਨ ਗੇਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਤਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਆਧੁਨਿਕ ਤਕਨੀਕਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾ ਰਹੀ ਹੈ।
(ii) ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ
ਕਈ ਵਾਰ ਅਧਿਆਪਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਰੁੱਚੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਰਟਨ ਅਤੇ ਨੰਬਰਾਂ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਤੱਕ ਕਿ ਮਾਪੇ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿਰਫ਼ ਉੱਚ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹਨ।
(iii) ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਦੀ ਖਾਮੀ
ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਜੇ ਵੀ ਪੁਰਾਣੀ ਵਿਧੀਆਂ ਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਚਨਾਤਮਕਤਾ, ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲ ਸਿੱਖਿਆ ਦੀ ਘਾਟ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਤੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਗੁਆ ਬੈਠਦੇ ਹਨ।
(iv) ਮਨੋਰੰਜਨ ਅਤੇ ਆਲਸੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ
ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ, ਓਟੀਟੀ ਪਲੇਟਫਾਰਮ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਨੋਰੰਜਕ ਸਰੋਤ ਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਲਸੀ ਅਤੇ ਉੱਦਾਸੀਨ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਨੂੰ ਉਹ ਇੱਕ ਬੋਝ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ।
ਨਤੀਜੇ
ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਰੁੱਚੀ ਘਟਣ ਕਾਰਨ ਅੰਕ ਘੱਟ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।ਆਤਮ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਘਾਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਭਵਿੱਖ ਅਣਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਨਸ਼ਿਆਂ ਜਾਂ ਗਲਤ ਸੰਗਤ ਵੱਲ ਵੀ ਝੁਕਾਅ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸੁਝਾਅ ਅਤੇ ਹੱਲ
ਮਾਪਿਆਂ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ:
ਉਹ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨਾਲ ਲਗਾਤਾਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸੰਵਾਦ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਰੁੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ।
ਸਿੱਖਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ:
ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ੀਲ, ਆਧੁਨਿਕ ਅਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕਰਨਾ।
ਮਨੋਰੰਜਨ ਦੀ ਥਾਵਾਂ 'ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨੀ: ਵਿੱਦਿਆ ਨੂੰ ਇੱਕ ਰੋਚਕ ਯਾਤਰਾ ਵਾਂਗ ਬਣਾਉਣਾ।
ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਸਹਾਇਤਾ:
ਜੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਨੋਦਬਾਅ ਜਾਂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਦੀ ਘਾਟ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੌਂਸਲਿੰਗ ਦੀ ਲੋੜ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।
ਵਿੱਦਿਆ ਸਿਰਫ਼ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਨ ਜਾਂ ਅੰਕ ਲੈਣ ਦਾ ਮਾਧਿਅਮ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜੀਵਨ ਜੀਣ ਦੀ ਕਲਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਇਸ ਤੋਂ ਮਨਮੁੱਖ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਇਹ ਸਮਾਜ, ਮਾਪੇ, ਅਧਿਆਪਕ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਣਾਲੀ — ਸਾਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਚੇਤਾਵਨੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਤਰਫ਼ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਅਗਲੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਹੱਕ ਦੀ ਵਿੱਦਿਆ ਤੋਂ ਵੀ ਵਾਂਝਾ ਰਹਿਣਾ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਸੁਰਿੰਦਰਪਾਲ ਸਿੰਘ
ਵਿਗਿਆਨ ਅਧਿਆਪਕ
ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ
ਪੰਜਾਬ।