ਜਲੰਧਰ, ਪੰਜਾਬ – ਇਨਕਲਾਬੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ‘ਪਾਸ਼’ ਦੀ ਯਾਦ 'ਚ ਤਲਵੰਡੀ ਸਲੇਮ ਪਿੰਡ (ਨਕੋਦਰ) ਵਿਚ ਉਸ ਥਾਂ ਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਸਮਾਰਕ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ 23 ਮਾਰਚ 1988 ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹੱਤਿਆ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ।
ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਵੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵੱਲੋਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਰਾਸਤੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ਸਮਾਰਕ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਹ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੱਕਾ ਹੋਇਆ ਅੰਬ ਦਾ ਦਰੱਖ਼ਤ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਾਸ਼ ਨੇ ਗੋਲੀਆਂ ਖਾਦੀਆਂ। "ਜਦ ਪਾਸ਼ ਨੂੰ ਗੋਲੀ ਮਾਰੀ ਗਈ ਸੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਅੰਬ ਦਾ ਦਰੱਖ਼ਤ ਸਿਰਫ਼ ਇਕ ਨੌਣਹਾਰ ਸੀ," ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਟਰੱਸਟ ਦੇ ਟਰੱਸਟੀ ਅਮੋਲਕ ਸਿੰਘ।
ਸਮਾਰਕ ਰਵਾਇਤੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਸਿੱਖਿਆਤਮਕ ਤੇ ਰਚਨਾਤਮਕ ਸਥਾਨ ਹੋਵੇਗਾ — ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ, ਇੱਕ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ, ਸੈਮੀਨਾਰ ਹਾਲ, ਨਾਟਕ ਮੰਚ ਅਤੇ ਲਰਨਿੰਗ ਸੈਂਟਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਗੇ। ਇੱਥੇ ਵਕਤ-ਵਕਤ 'ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਦਲਾਅ, ਸਮਾਜਕ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਆਧੁਨਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ 'ਤੇ ਚਰਚਾਵਾਂ ਕਰਵਾਈਆਂ ਜਾਣਗੀਆਂ।
ਨੀਂਹ ਪੱਥਰ ਪਾਸ਼ ਦੀ ਜਨਮਤਾਰੀਖ਼ 9 ਸਤੰਬਰ ਨੂੰ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਹਰ ਸਾਲ ਇਸ ਮੌਕੇ 'ਤੇ ਮੇਲਾ ਵੀ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਅਤੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।
ਪਾਸ਼, ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆਏ ਸਨ, ਹੱਤਿਆ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਹੰਸਰਾਜ ਦੇ ਨਾਲ ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਉੱਤੇ ਸਮਾਂ ਬਿਤਾ ਰਹੇ ਸਨ — ਇਹ ਥਾਂ ਪਾਸ਼ ਲਈ ਇੱਕ ਲਿਖਾਰੀ ਦਾ ਵਿਹੜਾ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਲਿਖਦੇ, ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਦੇ।
ਸਮਾਰਕ ਨੂੰ ਵਰਿਆਮ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ, ਗੁਰਬਚਨ ਭੁੱਲਰ, ਸਵਰਾਜਬੀਰ, ਜਤਿੰਦਰ ਮਉਹਰ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਭਰਪੂਰ ਸਹਿਯੋਗ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਾਸ਼ ਦੀ ਭੈਣ ਪਰਮਿੰਦਰ ਗਿੱਲ, ਟਰੱਸਟ ਦੀ ਚੇਅਰਪਰਸਨ ਵਜੋਂ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾ ਰਹੀ ਹਨ।